Ang
Kalikasan ay yaman, handog ng Diyos sa sangkatauhan.
ARALIN
2 -TATSULOK NA DAIGDIG
Teoryang
Romantisismo
Bahagi
ng isang nobelang Hapon ni Natsumi Soseki
Salin
ni Aurora E. Batnag
Paakyat
sa landas ng bundok, nakapag-isip-isip ako.
Kapag laging utak ang pinangingibabaw
mo, magiging malupit ka. Sumagwan ka sa
ilog ng emosyon at matatangay ka ng agos. Palayain mo
naman ang iyong mga hangarin at di kamapakali sa iyong pagkakakulong. Hindi
kasiya-siyang mamuhay, sa daigdigna ito.
Habang lumulubha ang pagkayamot,ibig
mong tumakas kung saan higit na magaan ang buhay. Pagdating lang sa puntong una
mong napag-isip-isip na sadyang mahirap mabuhay kahit malayo na ang narating
mo, saka isinisilang ang isang tula, o nalilikha ang isang larawan.
Ang
mundong ito ay di likha ng Diyos o ng demonyo kundi ng mga karaniwang tao sa
ating paligid; yaong mga nakatira sa tapat o sa kapitbahay, na
tinatangay ng pang-araw-araw na agos ng pamumuhay. Maaaring napakahirap mabuhay
sa mundong ito na nilikha ng mga karaniwang tao pero may iba pa bang
mapupuntahan? Kung mayroon man,tiyak iyon ay isang lupaing ‘di-pantao´, at
anong malay natin,baka mas kasumpa-sumpa pa ang mundong iyon kaysa rito?
Hindi tayo makatatakas sa daigdig na ito.
Samakatuwid, sa hirap ng buhay, wala kang magagawa kung d imagpakaginhawa sa
taghirap, bagamat maikling panahon lamang ang kaya mong tiisin, upang kahit
papaano’y makaya mo ang iyong maikling buhay. Sa puntong ito nagsisimula ang
bokasyon ng isang alagad ng sining at dito rin itinatalaga ng langit ang gawain
ng isang pintor. Pasalamatan mo ang langit dahil sa mga tao na sa iba’t ibang paraan ng
kanilang sining, ay naghahatid ng katiwasayan sa mundo at nagpapataba ng mga
puso.
Alisin sa mundo ang lahat ng alalahanin at
problemang nagpapabigat sa buhay sa halip ay ilarawan ang isang daigdig na
punung-puno ng biyaya at pagmamahal. Magkakaroon ka ng musika, ng isang
larawan, o tula, o iskultura. Hindi lang ito,idaragdag ko pang hindi kailangang
magkatotoo ang pananaw na ito. Sapat nang ilarawan sa isip at magkakabuhay ang
tula, magkakahimig ang awit.Bago mo pa man isulat ang iyong inisip, mararamdaman
mong parang napupuno ang iyong dibdib ng kristal na taginting ng mga
kampanilya; at kusangmagliliwanag sa iyong mga mata ang lahat ng
maningning na kulay, kahit di nagagalaw sa kabalyete ang iyong kanbas na di pa
nahahaguran ng pintura. Sapat nang magkaroon ka ng ganitong pananaw sa buhay at
ang marumi’t bulgar na mundong ito ay magiging malinis at maganda sa mga mata
ng iyong kaluluwa. Maging ang makata na wala pang naisusulat kahit isang
taludtod, o ang pintor na walang pintura at wala pang naipipinta kahit isang
bahagi ng kanbas, ay makatatagpo ng kaligtasan, at makaaangat sa mga
makamundong hangarin at damdamin. Kailanma’t ibig, mapapasok nila ang isang
daigdig ng dalisay na kalinisan, at kapag naitapon ang pagkakasakim at
pagkamakasarili,ay makapagbubuo ng walang katulad at di mapantayang daigdig. Sa
lahat ng ito,higit pa silang maligaya kaysa sa mayayaman at tanyag; kaysa sa
sino mang panginoon o prinsipeng nabuhay sa mundong ito; tunay na mas maligaya
kaysa sa lahat ng nagtatamasa ng pagmamahal sa bulgar na mundong ito.
Pagkaraang mabuhay nang dalawampung
taon, napag-isip-isip kong karapat-dapat mamuhay sa mundong ito. Sa edad na
beinte-singko, naunawaan ko na tulad ng liwanag at dilim na magkabilang tabi ng
iisang bagay, saan man may liwanag ng araw, tiyak na may anino. Ngayon, sa edad
na treinta, ganito ang nasasaisip ko: sa kailaliman ng kaligayahan, naroroon ang
kalungkutan; at kung lalo kang maligaya, lalo ring matindi ang sakit. Subukin
mong ihiwalay sa lungkot ang tuwa at mawawalan ka ng kapit sa buhay.
Itabi mo ang mga ito sa isang sulok at guguho ang mundo. Mahalaga ang pera,
pero kapag naipon, di ba nagiging problema lamang ito na bumabagabag hanggang
sa pagtulog? Ang pag-ibig na nakatutuwa pero kapag nagkapatung-patong ang mga
kagalakang ito hahanap-hanapin mo ang mga araw noong di mo pa kilala ang tuwa.
Ang mga balikat ng estado, ang Gabinete, ang nagsusuporta ng mga pasanin para
sa milyun-milyon, ang mga paa nito; at pabigat sa kanila ang mga sagutin ng gobyerno.
Iwasan mong kumain ng napakasarap na bagay, at pakiramdam mo’y may nakaligtaan
ka. Kaunti lamang ang kainin mo at pagtindig mo sa mesa, mararamdaman mong
gusto mo pang kumain. Kumain ka nang napakarami at pagkaraan ay sasama ang
pakiramdam mo.
Sa bahaging ito ng paglalakbay ng aking isip, napatapak ang aking kanang paa sa
isang matulis na bato at nadulas ako. Tuluyan na akong bumagsak matapos kong
bawiin ang kaliwang paa nabigla kong naisipa sa pagtatangkang mabalanse ang
katawan ko. Mabuti nalamang at napaupo ako sa isang malaking bato na may lapad
na tatlong piye,kaya ang nangyari lamang ay nakalog ang kahon ng pintura na
nakasukbit sa aking balikat. Swerte na lamang at walang nasira.
Nang tumayo ako at tumingin sa paligid,
napansin ko sa dakong kaliwa ng landas ang isang namumukod natuktok na korteng
baliktad na balde. Nababalutan ito mula ibaba hanggang itaas ng makapal na
berdeng puno, na di ko makilala kung cryptomeria o sipres.
Sumasalit sa mga dahon ang ilang kumpol
ng ligaw na cherry na kulay maputlang pula at dahil sa napakakapal na ulap sa
ibabaw tila naglanguyan at naghalo ang mga kulay at imposibleng makita
nang malinaw ang mga puwang sa pagitan ng mga puno at sanga. Nasa di kalayuan
ang isang kalbong bundok.Namumukod ito sa paligid at parang abot-kamay lamang
ang layo. Parang pinalakol ng isang higante ang walang kapunu-punong gilid nito
at napakatarik ng batuhang mukha na diretsong pababa sa kapatagang nasa
kailaliman. Sa tingin ko’y pulang pino ang nag-iisang punong iyong nasa tuktok.
Kitang-kita maging ang mga piraso ng langit na masisilip sa
pagitan ng mga sanga. May dalawampung yarda sa dako pa roon, biglang naputol
ang landas, pero pagtingala ko, may nakita akong isang pigurang nakabalot ng
pulang kumot napababa sa gilid ng bundok, at naitanong ko sa aking sarili,
makarating kaya ako roon kung aakyat ako. Terible ang daang ito.
Kung lupa lamang ito, hindi sana ganito
katagal lakarin, pero may nakabaong malalaking bato sa daan. Mapapantay mo ang
lupa, pero nakausli pa rin ang mga bato. Mapagpipira-piraso mo ang maliliit na
bato, pero hindi ang malalaki. Hindi mo maaalis angmga batong iyon. Ang
mga bato ay parang nangungutya at tiwalang-tiwala sa sarili na nakapwestong di
masusupil sa tambak ng di patag na lupa. Wala yatang daan dito na di mo
muna paghihirapan. Kung gayon, dahil ayaw magparaan ng ating kalabang di mapagbigay,
kailangang umakyat tayo o kaya’y ikutan ito.
Hindi pa rin
madaling lakarin ang lugar na ito kahit hindi ito mabato. Mataas ang magkabilang
tabi at may hukay sa gitna ng landas. Ang hukay na ito ay mailalarawan sa
pamamagitan ng heometriya. Tatsulok ito na ang lapad ay may anim na piye, na
ang mga gilid ay nagtatagpo sa isang matulis na anggulo, na nasa gitna ng
landas. Para kang naglalakad sa ilalim ng ilog sa halip nasa isang landas.
Dahil sa simula pa’y di ko na inisip na magmadali, magdahan-dahan lang ako sa
paglakad at haharapin ang di mabilang na paliku-liko kapag nanduon na.
Sa ibaba ng aking kinatatayuan, biglang umawit
ang isang pipit. Ngunit kahit gaano ko pa man titigan ang kapatagan, talagang
ni anino ng ibon ay di ko makita; ni hindi ko malaman kung saan ito naroroon.
Malinaw kong naririnig ang tinig nito, pero hanggang doon lamang. Dahil malakas
at walang tigil ang pag-awit ng ibon, pakiramdam ko’y masiglang nagpaparoo’t parito ang
hangin para matakasan ang nakaiinis na kagat ng libu-libong pulgas.
Talagang hindi tumigil ang ibong iyon kahit saglit. Para bang hindi ito
masisiyahan hangga’t hindi nakaaawit nang husto araw at gabi sa buong
nakasisiyang tagsibol; at hindi lamang umawit kundi patuloy na lumipad
magpakailanman. Walang dudang doon na mamamatay ang pipit sa itaas ng ulap.
Maaring sa pinakaitaas ng kanyang paglipad, mararating ng pipit ang lumulutang
na ulap at doo’y lubusang maglalaho hanggang sa tanging boses na lamang ang
maiiwan, na ikinukubli ng hangin.
Biglang lumiko ang landas sa isang nakausling
kanto ng bato. Ang isang bulag ay maaring magtuluy-tuloy hanggang sa bingit,
pero naiwasan ko ang peligro at nakuha kong kumanan. Sa ibaba, natanaw
ko ang mga rape-blossom na parang alpombrang nakalatag sa kapatagan.
Mapapadpad kaya roon ang isang pipit? Hindi. Siguro, naisip ko, lilipad ito
mula sa mga ginintuang bukirin. Pagkaraa’y inilarawan ko sa isip ang dalawang
pipit, ang isa’y pasisid habangang isa nama’y paitaas, nagkasalubong sa
paglipad. Sa wakas ay naisip kong pasisid man o paitaas o magkasalubong man sa
paglipad, malamang magpapatuloy pa rin ang masiglang pag-awit ng pipit.
Sa tagsibol,
inaantok ang lahat. Nalilimutan ng pusa na manghuli ng daga, at nalilimutan ng
tao ang kanilang mga utang. Kung minsan, pati kaluluwa’y nalilimutan nila at
sila’y nagmimistulang tuliro. Ngunit nang tanawin ko ang dagat na iyon ng mga
rape-blossom,
waring natauhan ako. At nang marinig ko ang awit ng pipit, naglaho ang ulap at
muli kong natagpuan ang aking kaluluwa. Hindi lamang lalamunan ang umaawit sa pipit,
kundi ang kabuuan nito. Sa lahat ng nilalang na maaaring magsabing sa
mga gawain ng kaluluwa, walang sinlakas at buhay na buhay na gaya ng pipit.
Tunay itong kaligayahan. Kung nasasaisip mo ito at maaabot mo ang ganitong
antas ng kaligayahan, iyon ay tula.
Biglang pumasok sa isip ko ang tula ni
Shelley tungkol sa pipit. Tinangka kong bigkasin, pero dadalawa o tatlong
saknong lang ang naaalala ko. Narito ang ilang taludtod:
Lumilingon at tumatanaw
Hinahangad ang wala sa kamay:
May halong pait
Ang pinakamatapat mang halakhak,
Pinakamatamis ang awit tungkol
Sa pinakamatinding sakit.
Gaano man kaligaya ang makata, hindi
niya maibubuhos sa awit ang kanyang galak tulad ng malaya at walang pakialam na
taos-pusong pag-awit ng pipit. Madalas gamitin sa Kanluraning panulaan, at
makikita rin sa panulaang Tsino,ang pariralang “di mabilang na bushel ng
kalungkutan.” Marahil, bushel ang ginagamit sa pagsukat sa lungkot ng makata,
samantalang sa karaniwang tao ay ni hindi pa makapupuno ng pint man lamang.
Marahil, ngayong napag-isip-isip ko, dahil mas mapag-alala ang makata kaysa sa
karaniwang tao, mas matalas ang kanyang pakiramdam. Totoong may mga sandaling
nakadarama siya ng di masukat na tuwa, pero mas madalas din naman siyang
nakadama ng di masukat na lungkot. Dahil dito, dapat munang isaalang-alang ng
mabuti bago ka magpasiyang maging makata.
Dito, pantay-pantay ang landas nang may
ilang hakbang. Nasa kanan ang burol na natatakpan ng mga palumpong, at sa
kaliwa naman, hanggang sa maaabot ng tanaw ay puro rape-blossom. Sa
magkabila,nakatapak ako ng mga dandelion,na may mga dahong parang ngipin ng
lagari na nakatayong nagmamalaki upang ipagtanggol ang ginintuang lobo sa gitna.Nakapanghihinayang
dahil sa katatanaw ko sa mga rape-blossom ay natapakan ko ang mga dandelion.
Pero paglingon ko, nakita kong di nagalaw ang mga ginintuang lobo sa pagitan ng
mga nagsasanggalang na dahon. Kaylayang buhay! Binalikan kong muli ang aking
iniisip.
Siguro, hindi mawawala sa makata ang
kalungkutan, pero nang marinig kong umaawit ang pipit, ni katiting na sakit o lungkot
ay wala akong naramdaman; at pagtingin ko sa mga rape-blossom,ang tanging
alam ko’y lumulukso at sumasayaw ang aking puso. Gayon din ang nadama
ko nang makita ang dandelion at ang namumukadkad na cherry, nangayo’y nawala na
sa aking paningin. Doon sa kabundukan, malapit sa kagalakang hatid ng
kalikasan, lahat ng makikita mo at maririnig ay nakasisiya. Ito’y galak na di
mababawasan ng alinmang hirap. Posibleng manakit ang mga binti mo, o maaring
sabihin mong wala kang makaing masarap, pero iyon lang, at wala nang iba.
Bakit kaya
ganito? Siguro, dahil pagtingin mo sa tanawin para bang nakatingin ka sa isang
larawang binuksan para sa iyo, o kaya’y nagbabasa ka ng tula sa isang iskrol.
Sarili mo ang buong paligid, pero dahil iyo’y gaya ng larawan o tula, hindi mo
naiisipang paunlarin ito, o magkapera sa pamamagitan ng pagtatayo ng riles mula
sa siyudad. Wala kang inaalalang anuman sapagkat tanggap mo ang katotohanang
walang magagawa ang tanawing ito para busugin ka o kaya’y dagdagan ng kahit
kusing ang iyong suweldo, kaya kuntento ka nang pagmasdan na lamang ito. Ito
ang malaking pang-akit ng kalikasan na sa isang kisap-mata, madidisiplina nito
ang puso at isip, maisasantabi ang lahat ngpaghamak, at ihahatid ang mga ito sa
dalisay at walang dungis na daigdig na tula.
Sa obhetibong
pananaw, masasabing maganda ang pagmamahal ng isang lalaki sa kanyang asawa o
sa kanyang mga magulang, at mainam maging tapat at makabayan. Ngunit kapag
kasangkot ka na sa mga ito, bubulagin ka ng marahas na agos ng mga kontra at
kampi, mga bentaha at disbentaha, at di mo na makikita ang ganda at kinang, at
tuluyan nang maglalaho ang tula.
Para mapahalagahan
ang tula, kailangang lumagay ka sa lugar ng miron na dahil puwedeng lumayo, ay
makikita ang tunay na nangyayari. Sa puwestong ito lamang magiging nakasisiya
ang isang nobela o dula dahil malaya ka sa mga personal na interes. Makata
lamang habang nanonood o nagbabasa, at di ka pa aktuwal na kasangkot.
Pagkasabi
nito, dapat kong amining karamihan ng mga dula at nobela ay puno ng pagdurusa,
at pagluha, kaya kahit miron lamang ay di maaaring di masangkot sa emosyon.
Matatagpuan na lamang niya, na sa isang punto ay karamay na siya, at nagdurusa
rin, naiinis, nagiging palaaway, at umiiyak. Sa ganitong pagkakataon, ang
tanging bentaha sa kanyang puwesto ay ang pagyayaring hindi siya apektado ng
ano mang damdamin ng kasakiman o paghahangad ng personal na ganansiya. Ngunit
ang kawalan niya ng interes ay nangangahulugang ang ibang mga damdamin niya’y
higit pang matindi sa karaniwan. Kaysaklap naman!
Sa loob ng
mahigit na tatlumpung taon ng pamumuhay sa daigdig na ito, labis na ang
nararanasan kong pagdurusa, galit,paglaban, at kalungkutan na di napapawi; at
talagang napakahirap kung paulit-ulit na matatambakan ng pampagising sa mga
emosyong ito kapag nagpupunta ako sa teatro, o kapag nagbabasa ako ng mga
nobela. Ibig ko ng tulang naiiba sa karaniwan, at nag-aangat sa akin, kahit
pansamantala, mula sa alikabok at dumi ng pang-araw-araw na buhay; hindi yaong
nagpapatindi nang higit sa karaniwan sa aking damdamin. Walang duda, gaano man
kadakila, na walang emosyon at iilang nobela ang tiwalag sa konsepto ng tama at
mali. Tatak na ng nakararaming mandudula at nobelista ang kawalang kakayahang
humakbang palabas sa makamundong ito. Ang mga kalikasang pantao ang sentro ng
paksang mga Kanluraning makata sa partikular kaya di nila pinapansin ang
daigdig ng dalisay na panulaan. Dahil dito, pagdating sa dulo ay mapapahinto
sila dahil hindi nila alam kung may matatagpuan pa sa dako pa roon. Kuntento na
silang talakayin ang karaniwang itinitindang simpatiya, pag- ibig, katarungan,
at kalayaan, na pawang matatagpuan sa pansamantalang palengke na tinatawag nating
buhay. Maging ang pinakamatulin sa mga ito ay abalang-abala sa pang-araw-araw
na gawain, kaya ni hindi na nagkakapanahong kalimutan ang susunod na
pagbabayaran. Hindi kataka-takang nakahinga nang maluwag si Shelley nang
marinig niya ang awit ng pipit.
Mabuti na lamang at paminsan-minsan, ang
mga makatang Silanganin ay nagkakaroon ng sapat napagkaunawa upang makapasok sa
daigdig ng dalisay na panulaan.
Sa
ilalim ng halamang-bakod
Sa Silangan pumili ako ng
krisantemo,
At
naglakbay ang aking paningin sa mga
Burol sa Timog.
Dadalawang taludtod, ngunit kapag
nabasa mo ang mga ito, lubos mo ng mamamalayan kung papaanong ganap na
nagtagumpay ang makata na makalaya sa mapaniil na mundong ito. Hindi ito
tungkol sa babaeng nakasilip sa kabilang bakod; o sa mahal na kaibigang
nakatira sa kabilang burol. Ang makata ay nasa ibabaw ng lahat ng ito. Sapagkat
natanggal na niya ang lahat ng alalahanin tungkol sa bentaha at disbentaha,
tubo at pagkalugi, natamo na niyaang dalisay na takbo ng isip.
Nag-iisa,
sa gitna ng kawayanan
Kinalabit
ko ang kuwerdas;
At
mula sa aking alpa
Pumailanlang
ang nota.
Sa
madilim at di dinadaanang landas
Tumatanglaw
ang buwan sa pagitan ng mga dahon.
Sa pagitan ng iilang maikling linyang
ito, isang buo at bagong mundo ang malilikha. Ang pagpasok sa mundong ito ay di
tulad ng pagpasok sa mundo sa mga popular na nobelang gaya ng Hototogisu at
Konjiki Yasha. Para itong pagtulog nang mahimbing at pagtakas sa nakapapagod na mga
bapor, tren,karapatan, tungkulin, moral, at kagandahang- asal.
Ang uring ito ng tula, na hiwalay sa
mundo at sa mga problema nito, ay sing-halaga ng pagtulog upang matagalan natin
ang bilis ng pamumuhay sa ikadalawampung dantaon. Gayunman, sa kasamaang palad,
lahat ng makabagong makata, kabilang na ang kanilang mga mambabasa, ay labis na
nabighani sa mga Kanluraning manunulat kaya hindi makuhang maglakbay sa lupain
ng dalisay na tula. Hindi ko talagang propesyon ang pagtula, kaya hindi ko
intensiyong mangaral tungkol sa makabagong panulaan, upang mapagbagong-loob ang
iba na sumunod sa uri ng pamumuhay nina Wang Wei at Tao Yuan-Ming. Sapat nang
sabihing sa aking opinyon, ang inspirasyong natatamo sa kanilang mga akda ay
higit pang mabisang panlaban sa mga problema ng makabagong pamumuhay kaysa sa panonood
ng sine o pagdalo sa mga sayawan. Bukod dito, para sa akin, ay higit na kasiya-siya ang ganitong uri ng tula kaysa sa
Faust o Hamlet. Ito ang tanging dahilan kung bakit pagdating ng tagsibol,
mag-isa kong nilalakad ang landas sa bundok, sukbit sa balikat ang aking tripod
at kahon ng pintura. Hinahanap-hanap kong makuha mula sa kalikasan mismo ang
kahit na bahagyang atmospera ng daigdig nina Yuan-Ming at Wang Wei; at kahit
pansamantala lamang,naglalakad-lakad ako sa lupaing lubusang hiwalay sa mga
pandama at emosyon. Ito'y isang kakatwang ugali ko.
Mangyari pa, tao lamang ako. Kaya gaano man kahalaga
sa amin ang ganitong napakasarap na pagkatiwalag sa mundo, may hanggan kung
saan ako makapag-iisa sa isang panahon. Hindi ako naniniwalang maging si Tao
Yuan-Ming ay walang tigil na pinagmasdan ang mga Katimugang burol sa loob ng
ilang taon. Ni hindi ko mailarawan sa isip si Wang Wei nanatutulog sa kanyang
pinakamamahal na kawayanan nang walang kulambo.Malamang, ipinagbibili ni Tao sa
isang magbubulaklak ang lahat ng krisantemong di na niya kailangan, samantalang
naunahan naman ni Wang ang gobyerno sa pagbebenta ng labong sa lokal na
pamilihan. Iyan ang uring pagkatao ko. Gaano man ako naakit sa pipit at sa mga rape-blossom, mortal pa rin ako at
di nagnanais magkamping sa gitna ng kabundukan.
May makikilala ka kahit sa isang lugar na
tulad nito; sa isang matandang lalaki na nakapaloob sa likod ang kimono at may
bandang nakabuhol sa baba; isang kabataang babaeng nakapaldang pula; kung
minsan, may makakasalubong ka pang kabayo na ang mukha ay higit na mahaba kaysa
sa tao. May bahid pa rin ng amoy ng mga tao ang
hangin kahit dito sa taas na ilang daang piye mula sa kapatagan ng dagat.Hindi
yata tamang sabihing "may bahid ", dahil inaakyat ko ang bundok na
ito sa pag-asang makapagpalipas ng gabi sa isang otel sa mga mainit na bukal na
Nakoi.
Depende sa
kinaroroonan mo, ang isang bagay ay maaring magmukhang ibang-iba. Minsan,sinabi
ni Leonardo da Vinci sa isang estudyante: " Pakinggan mo ang tunog ng
kampanang iyon. Iisa lang ang kampana, pero maririnig mo ito sa napakaraming
paraan."
Dahil sa subhektibo
ang paghuhusga natin, maaring magkaiba-iba ang mga opinyon tungkol sa iisang
tao, lalaki man o babae. Sa anu't ano man, dahil ang layunin ko sa paglalakbay
na ito ay pagtagumpayan ang emosyon, at masdan ang mga bagay-bagay nang walang
damdamin tiyak na iba na ang tingin ko sa mga tao ngayon kaysa noong namumuhay
pa ako sa piling nila sa isang masikip na kalyenon sa magulo at isinumpang
siyudad – ang daigdig ng tao. Di man ako maging ganap na obhektibo, kahit
papaano, ang damdamin ko'y di dapat maging mas matindi pa kaysa kung ako'y
nanonood ng dulang Noh. Kung minsan, maging ang Noh ay nagiging sentimental.
Papaano makatitiyak na hindi ka paluluhain ng Shickikiochi o Sumidagawa? Gayon
man,tunay na emosyon ang treinta porsiyento ng Noh, at teknik naman ang
natitirang sitenta porsiyento nito. Ang husay at pang-akit ng Noh ay hindi
dahil mahusay nitong ipinamamalas ang emosyon at ugnayang pantao na parang
tunay nabuhay kundi dahil humahango ito ng mga pangyayaring pangkaraniwan saka
ito dinadamitan ng patung-patong na sining, upang makalikha ng mabagal at halos
nakaaantok na modelo ng kaasalan, na di makikita sa tunay na buhay.
Ano kaya ang mangyayari, kung habang
isinasagawa ko ang maikling paglalakbay na ito,ay ituturing kong bahagi ng
dulang Noh ang mga pangyayari, at ang mga taong nakikilala ko ay mga aktor.
Dahil tula ang pangunahing layunin ng paglalakbay na ito, ibig kong
samantalahin na ang pagkakataon ng pagiging malapit sa kapaligirang Noh sa
pamamagitan ng pagtitimpi sa aking mga emosyon hangga't maari, bagamat alam
kong hindi ko lubusang maisasantabi ang mga iyon. Ang"Katimugang mga
Burol" at mga "Kawayanan", ang pipit at mga rape-blossom ay may
taglay na sariling karakter, na ibang-iba sa sangkatauhan. Gayon man,hangga't
maari, ibig kong pagmasdan ang mga tao mula sa punto de bista ng dalisay na
mundo ng tula. Kay Bassho, kahit ang kabayong umiihi sa tabi ng kanyang unan ay
eleganteng paksa ng Hokku. Mula ngayon, ituturing ko na ring bahagi lamang ng
pangkahalatang kanbas ng kalikasan ang lahat ng Makita kong magsasaka,
negosyante, klerk sa nayon, matandang babae at lalaki. Alam kong naiiba sila sa
mga pigura sa isang larawan, dahil bawat isa'y kikilos ayon sa gusto niya.
Gayun pa man, sa palagay ko'y bulgar ang pagsusuri ng karaniwang nobelista sa
kanilang mga tauhan, ang pagtatangka nilang silipin ang isipanng mga ito at ang
pakikialam sa pang-araw-araw nilang mga problema. Walang halaga sa akin kahit
gumagalaw ang mga tao, dahil iisipin kong sila'y gumagalaw sa larawan lamang;
at ang mga pigura sa isang larawan, gumalaw man nang gumalaw, ay nakakulong sa
dadalawang dimensiyon. Siyempre, kung iisipin mong may tatlong dimensiyon sila,
magkakaroon ng kumplikasyon dahil makikita mo na lamang na natutulak ka, at
minsan pa, mapipilitan kang pag-isipan ang inyong pagbabanggaan ng mga interes.
Maliwanag na imposible para kaninumang nasa sitwasyong ito na tingnan ang mga
bagay sa punto de bista ng sining. Mula ngayon, magiging obhektibo ako sa
pagmamasid sa lahat ng makikilala ko. Sa ganitong paraan, makaiiwas ako sa ano
mang ugnayang emosyonal na maaring mamagitan sa aming dalawa, kaya hindi ako maaapektuhan
gaano man siya kalapit sa akin. Sa maikling salita, para lang akong nakatayo sa
harap ng isang larawan, nagmamasid sa masiglang kilos ng mga tauhan dito. Sa
layong tatlong piye mula sa kanbas, mahinahon mo itong mapagmamasdan, dahil
walang panganib na masasangkot. Sa ibang salita, hindi maaagaw ng sariling
interes ang iyong kakayahang mag-iisip kaya maibubuhos mo ang atensiyon sa
pagmamasid sa mga galaw ng mga tauhan mula sa artistikong pananaw.
Nangangahulugang maibubuhos mo nang husto ang iyong pansin sa paghusga sa kung
alin ang maganda at alin ang hindi.
Nang makabuo ako
ng ganitong konklusyon, napatingala ako at napansin kong nagbabanta
ang langit. Pakiramdam ko'y nasa tuktok ko na ang bigat ng ulap. Ngunit
halos di ko napansin, biglang kumalat ang ulap at ang buong kalangitan ay naging
isang napakagandang dagat ng ulap, na naghuhulog ng masinsing patak ng
ulang tagsibol. Nasa pagitan na ako ngayon ng dalawang bundok at malayo ang mga
rape-blossom. Hindi ko nga lamang masabi kung gaano na kalayo, dahil napakasinsin
ng ulan. Paminsan-minsan, may sumasalit na hangin at nahahawiang mataas na
kurtinang ulap, saka lilitaw sa dakong kanan ang maitim na abuhing
gilid ng bundok. Tila may mga kabundukang nakalatag sa kabila ng kapatagan. Sa
dakong kaliwa, tanaw ko ang paanan ng isa pang bundok, at kung minsan sa kabila
ng parang kurtinang ambon, nabubuo ang tila aninong hugis ng mga punong pino,
na nalalabas saglit at muling magtatago. Hindi ko alam kung ulan o ang mga puno
ang gumagalaw, o kung ang lahat ng nasasaksihan ko ay bahagi lamang ng
panaginip. Ano man iyon, sa tingin ko'y ibang-iba sa karaniwan at napakaganda.
Sa dakong ito, di ko inaasahang naging napakaluwag
ng daanan; dahil pantay ito, ang paglalakad ay hindi napakasakit sa likod na
gaya ng dati. Mabuti naman, dahil hindi ko napaghandaan ang ulan mula sa aking
sumbrero nang makarinig ako ng pagkuliling ng mga kampanilya sa layong sampu o
labindalawang yarda. Mula sa kadiliman, sumulpot ang aninong kutsero.
"May alam ba kayong matitigilan
dito?"
"May
tea house sa banda roon, mga isang milya ang layo. Basang-basa na kayo, a!"
Isang milya pa! Lumingon ako at pinagmasdan
ang kutsero nanagmimistulang anino sa isang umaandap na mahiwagang lampara,
hanggang sa unti-unting sumanib ang anyo nito sa ulan at lubusang mawala sa
paningin.
Ang mga patak ng ulan, na
kanina'y parang pinung-pinong ipa na tinatangay ng hangin, ay papalaki na
ngayon at papahaba, at nakikita ko nang buo ang bawat patak.
Basang-basa na ang aking haori at ang ulang bumabasa maging sa akingmga panloob
na kasuotan, ay maligamgam na sa init ng aking katawan.Napakakawawa ng
pakiramdam ko kaya itinakip ko sa isang mata ang aking sumbrero at binilisan
ang paglakad.
Kung sa iba mangyayari ito, naisip ko
na ang pagkabasa sa ulan na napaliligiran ng di mabilang na patak ng pilak
habang naglalakad sa abuhing kalawakan, ay magandang paksa ng isang
kahanga-hangang tula. Kapag lubos ko lamang nalimutan ang aking materyal na
buhay, at tiningnan ang aking sarili sa isang obhetibong pananaw, saka ko pa
lamang maiaakma ang sarili, tulad ng pigura sa larawan sa kagandahan ng kalikasan
sa aking paligid. Sa sandaling mainis ako sa ulan, o mayamot dahil sa pagod na ako
sa paglalakad, hindi na ako ang karakter sa isang tula, o ang pigura sa isang larawan,
at muli akong mababalik sa dating walang pang-unawa at walang pakiramdam na
lalaki sa kalye gaya ng dati. Kung ganoon ay bulag ako sa kagandahan ng
nagdaraang ulap; walang pakiramdam sa pagkalagas ng bulaklak o iyak ng ibon, at
lalo nang walang pagpapahalaga sa napakagandang larawan ng aking sarili na nag-iisang
naglalakad sa kabundukan isang araw ngtagsibol.
Nang una, hinatak ko pababa ang sumbrero at
binilisan ko ang paglakad. Nang malaunan, pinagmasdan kong mabuti ang mga paa
ko. Sa wakas, talunan at laylay ang mga balikat, humakbang akong parang kawawang-kawawa.
Sa lahat ng dako, inaalog ng hangin ang mga tuktok ng puno, at pinagmamadali
ang ulilang naglalakad. Pakiramdam ko'y napalayo na ako nang husto sa
sangkatauhan!